Overstappen naar Linux (deel 4) – Installatie en een eerste blik op Mint

We hebben in deze serie Linux Mint draaien op VirtualBox als live-dvd. Virtueel, dat wil zeggen dat het ene besturingssysteem als applicatie bovenop het andere (in ons geval Windows) draait. Maar we draaien vanaf een live-dvd-image. Om echter alle functies te gebruiken, dien Mint geïnstalleerd te worden. In dit deel van de serie gaan we Mint installeren, maar wel als virtual machine. 

Degenen die met deze serie meedoen, zullen merken dat bij het starten van VirtualBox op Windows gemeld wordt dat er een nieuwe versie is. Sinds het vorige deel van deze serie zijn er al enkele updates geweest. We klikken op de link in dat venster en installeren VirtualBox 4.3.10 van april 2014. De installatie verwijdert vanzelf de vorige versie en installeert de nieuwste versie (je moet wel VirtualBox afsluiten tijdens de upgrade), met behoud van alle instellingen en uiteraard met behoud van je virtual machines en images. Deze minor upgrade(*1) hoeven we gelukkig geen migratie te noemen en verloopt probleemloos. 

 
Melding voor upgrade van VirtualBox

Installeren maar
Na de upgrade starten we Mint in VirtualBox op, door in het linker vensterdeel van Oracle VirtualBox Manager Mint te selecteren en op de knop Start te klikken. Mint start nu op vanaf de live-dvd. Wij willen Mint echter installeren, want dan draait het vele malen sneller en kunnen er wijzigingen gemaakt worden. Een live-dvd is niet bedoeld voor productieomgevingen. Installeren is vanuit deze live-dvd eenvoudig. Op het bureaublad van Mint zie je het programma Install Linux Mint weergegeven met een dvd-pictogram. Dubbelklik hierop om de echte installatie van Mint te starten. Er is weer een wizard die je door de simpele stappen helpt. Kies als taal Nederlands. Als je wilt, is het mogelijk de release notes te lezen. De link verandert dan in het wat vreemd vertaalde uitgave-opmerkingen (release notes) als je als taal Nederlands kiest. Beginners lezen deze release notes vaak niet, maar soms lees je er wel degelijk zinvolle tips in. Klik op Verder. Mint adviseert hoeveel vrije schijfruimte je moet hebben en een internetverbinding. De lege schijf heb je eerder in deze serie al aangemaakt. Installeer je Mint in VirtualBox op een laptop, dan moet je jouw laptop eerst op de netspanning aansluiten. 

 
Melding voor upgrade van VirtualBox

Klik weer op Verder. De installatie detecteert dat er nog geen besturingssysteem is geïnstalleerd (we draaien immers van het live-dvd-image). Kies Wis schijf en installeer Linux Mint. Op de andere opties komen we later misschien nog eens terug. Klik op Installeer nu. Mint vraagt waar we ons bevinden. Als het goed is, zie je hier Amsterdam staan. Klik op Verder. Het volgende dialoogvenster dat verschijnt, vraagt je om je toetsenbordindeling en taal in te stellen. Vaak voldoet Engels (US)/Engels (US, International), maar soms is het lastig. Gelukkig kun je in het vakje Toets hier om uw toetsenbord te testen zelf alle karakters en tekens invoeren voor je door gaat. In het laatste dialoogvenster Wie bent u?, geef je je eigen naam, de naam van de computer (ook wel de hostnaam(*2) genoemd) en de gebruikersnaam (ook wel loginnaam(*3) genoemd) op. Tot slot kies je een wachtwoord en kruis je Automatisch aanmelden aan als je de enige bent die met de Mint-omgeving gaat werken. Later, als we Mint daadwerkelijk op hardware installeren en niet langer op een Virtual Machine werken, willen we met meerdere gebruikers na elkaar op Mint werken en moet onze werkomgeving meteen met een wachtwoord afgeschermd zijn. Dan laten we de default keuze ingeschakeld: Mijn wachtwoord vragen om aan te melden. Voor extra beveiliging kruisen we dan ook Versleutel mijn persoonlijke map aan, maar nu op onze virtual machine experimenteeromgeving hoeft dat niet. Klik voor de laatste keer op Verder en Mint wordt geïnstalleerd. 

*1) minor upgrade: het bijwerken van software met security patches of kleine verbeteringen zonder functionaliteit toe te voegen. 

*2) Hostnaam: de naam die een computer op het netwerk gebruikt. Een computer aan het netwerk wordt een host genoemd. Je benadert een host vanaf een andere host door de hostnaam te gebruiken. Een hostnaam moet uniek zijn op een netwerk. 

*3) Loginnaam: de gebruikersnaam waarmee je je op een systeem aanmeldt. Linux is een mutli-user besturingssysteem, dus er kunnen meerdere gebruikers simultaan op werken, onder andere loginnamen. 

De installatie duurt een paar minuten, afhankelijk van de pc en het gebruikte besturingssysteem. Windows Vista op een wat ouder systeem is zeer traag en niet het aanbevolen host-platform voor VirtualBox met een Linux virtual machine erop. Gebruik bij voorkeur een systeem dat minder dan 5 jaar oud is en dat Windows 7 draait, met een redelijke grafische kaart en minstens 4GB geheugen. 

Na de installatie dient het systeem te rebooten. Klik op Nu herstarten en je Linux Mint is up-and-running, geïnstalleerd en wel. De dvd-speler met het image wordt automatisch ontkoppeld. Krijg je na het booten geen Mint maar een zwart scherm? Dan wil het wel eens helpen om de virtuele machine uit te schakelen en opnieuw te booten. 

Linux Mint geïnstalleerd als virtual machine in VirtualBox

3D-acceleratie
Waarschijnlijk krijg je de melding dat 3D-graphics is uitgeschakeld: ‘u gebruit software weeergave’ (ja, met tikfout) en hierdoor je processor zwaarder belast wordt. In het Engels wordt dit software rendering mode genoemd. Mint draait dan minder soepel. Op de meeste systemen kun je ongestraft 3D-acceleratie inschakelen. Je doet dit door eerst de PC uit te schakelen. Hiervoor sluit je in Mint het bureaubladvenster. VirtualBox geeft je dan de keuze of je de staat van de machine wilt opslaan. Hierbij wordt het werkgeheugen (het draaiende OS) bewaard om later precies op deze plek weer door te gaan. Het lijkt op de hibernate(*4) mode van laptops.  De tweede keuze is om een shutdown(*5)-signaal(*6)  te sturen. Hiermee schakel je Linux netjes uit. Kies voor machine uitzetten. In het dialoogvenster dat verschijnt, kies je voor uitzetten.

Waarschuwing dat software rendering wordt gebruikt.

Kies nu in het linker schermdeel van Oracle VirtualBox Manager je Mint systeem. Klik op de knop Instellingen in de hoofdbalk en selecteer daarna Beeldscherm. Vink hier de keuze 3D-acceleratie inschakelen aan. Standaard heeft je virtuele grafische adapter slechts 12MB geheugen, maar met de schuifregelaar kun je hier minimaal 32MB of zelfs 128MB van maken voor optimale performance. Klik op OK om de veranderingen te bewaren. Start nu de virtual machine opnieuw op. De melding zou nu verdwenen moeten zijn en het zou allemaal veel soepeler moeten draaien.

Guest additions
Guest aditions zijn softwarecomponenten die je moet installeren in de guest (op Linux Mint in ons geval). De guest additions zorgen ervoor dat de muis en de graphics van de Linux-machine beter geïntegreerd zijn met de hardware van de onderliggende host computer. In Linux Mint is een versie van de guest additions reeds geïnstalleerd (meegeleverd). Je ziet dit door in het Mint-venster te kiezen voor Machine en dan voor Sessie-informatie. In ons geval is versie 4.2.6 geïnstalleerd. De guest additions maken het bijvoorbeeld mogelijk dat de muisaanwijzer automatisch wordt afgevangen en losgelaten. Concreet kun je met de muis direct objecten in een virtual machine selecteren of manipuleren. Als je met de muis het venster van de virtual machine weer verlaat, kan je meteen objecten op de host selecteren of manipuleren. Zonder deze guest additions zou de muis worden vastgehouden in de virtual machine en alleen te ontkoppelen zijn met een toetsencombinatie op je toetsenbord. Bij elke reboot meldt VirtualBox dat de muis afgevangen wordt. Je klikt die melding weg door rechtsboven op het tekstballonnetje met de streep erdoor te klikken. 

Guest additions installeren op Mint

We installeren de nieuwe guest additions die met VirtualBox zijn meegeleverd. Kies in het menu Apparaten in het Mint-venster de keuze Installeren Guest Additions. Op het bureaublad verschijnt een pictogram van een DVD (dit is de gemounte(*7) virtuele ISO-image van een DVD met de guest additions). We zien dat dit versie 4.2.16 van de guest additions is. Het is een autorun dvd (om maar eens in Windows-termen te spreken). Mint detecteert dit en vraagt je of de software op de virtuele dvd geïnstalleerd mag worden. 

Kies Uitvoeren en de nieuwe versie wordt geïnstalleerd. Er wordt gevraagd om het root(*8)-wachtwoord om de installatie uit te voeren. Dit is hetzelfde wachtwoord dat je eerder hebt opgegeven voor je loginnaam. Vul dit in en klik op Authenticeren. Het installatiescript merkt op dat er al een versie aanwezig is en vraagt voor de zekerheid of de installatie uitgevoerd mag worden. Klik op yes in het venster van de opdrachtregel. Na de installatie druk je op de Return-toets om het venster te sluiten. Het systeem hoeft niet opnieuw te reebooten, de additions zijn meteen actief. De virtuele dvd blijft gemount. Je kunt deze ontkoppelen door het pictogram op het bureaublad met de rechtermuisknop aan te klikken en in het menu te kiezen voor Uitwerpen.

*4) Hibernate: slaapmodus van een computer waarbij de exacte staat van het geheugen wordt bewaard, bijvoorbeeld op de harde schijf. Vooral veel gebruikt op laptops. 

*5) Shutdown: een Engelse term die aangeeft dat je een systeem netjes wilt uitschakelen, door eerst alle lopende programma’s af te sluiten. 

*6) Signaal: een term die op Linux aangeeft hoe je als gebruiker communiceert met een (systeem)programma of achtergrondproces.

*7) Mounten: aankoppelen, verbinden van een randapparaat (of bijvoorbeeld gedeelde map in het netwerk). 

*8) Root: is de superuser, de beheerder van het Linux-systeem. Te vergelijken met Administrator op Windows.

Snapshot
Een handige en krachtige mogelijkheid van VirtualBox (en elke andere hypervisor) is de mogelijkheid snapshots te maken. Een snapshot legt de totale status van een virtual machine vast en je zou het een back-up mogen noemen. Als je tijdens experimenteren met Mint iets fout doet en een probleem veroorzaakt, zet je met één druk op de knop de snapshot terug. Om een snapshot te maken, kies je in het menu Machine van het Mint-venster voor Maak snapshot. Geef de snaphot een naam en eventueel een omschrijving, zodat je later weet wat de status van deze snapshot is. Je kunt meerdere snapshots maken en naar elke snapshot terugschakelen als je dat nodig acht. Snapshots maken gaat zeer snel en de snapshotbestanden kosten erg weinig schijfruimte. Dat komt omdat alleen de verschillen worden vastgelegd en niet de gehele virtuele harde schijf.

Maken van een snapshot

Schaalmodus en schermvullend
Zoals je nu met Mint werkt, draait Linux in een Windows-venster, dat duidelijk is te herkennen als een ‘applicatie’. Als je dit venster groter en kleiner maakt, blijft je Mint-venster zoals het is, tenzij je in het menu Weergeven voor Autoschalen Gastscherm hebt gekozen. Als je dan de venstergrootte aanpast, wordt de virtuele schermresolutie van het Mint bureaublad automatisch aangepast aan de grootte van het venster. Maar voor ons overstapproject is het handiger te werken in fullscreen-modus. Je Windows-host verdwijnt dan van je beeldscherm en je ziet alleen nog maar Linux. Kies hiervoor in het menu Weergeven voor Schakel over op schermvullend. 

Dit geeft je de ideale ervaring om te werken met Linux. Om terug te keren naar de venstermode van VirtualBox moet je een magische toetsencombinatie gebruiken: de host-toets samen met de F-toets. De host-toets is standaard gedefinieerd als de rechter CTRL-toets op je toetsenbord. Het handige van in een venster werken, is dat je gemakkelijk toegang hebt tot je eigen Windows-applicaties en tot andere virtual machines die je wellicht hebt. Deze grafische schaalmodus en schermvullende modus worden mogelijk gemaakt dankzij de eerder genoemde guest additions. 

Nét Windows
Ons einddoel is dat we helemaal werken met Linux Mint en geen Windows meer nodig hebben. Vooralsnog is het nog lang niet zover. Als eerste stap gaan we het Mint-bureaublad eens verkennen. Je ziet een bureaublad dat veel lijkt op het traditionele Windows-bureaublad. Dit zorgt ervoor dat gebruikers zonder Linux-ervaring er relatief eenvoudig mee kunnen werken. Linksonder in de bekende startknop (Menu genoemd) vind je veel zaken die je gewend bent. Zo schakel je er de pc uit, log je uit of vergrendel je het scherm als je de werkplek even verlaat. De knopjes zijn een beetje onduidelijk, maar als je ze aanwijst met de muisaanwijzer verschijnt er rechts een korte omschrijving. 

Het knopje Menu noemen we een applet. De horizontale balk waar het knopje op wordt getoond heet het paneel. Op het paneel worden nog meer applets weergeven. Zo vind je er links standaard eentje voor de browser en bijvoorbeeld de opdrachtregel en rechts zijn de meer status-georiënteerde applets te vinden, bijvoorbeeld de klok, het volume, de netwerkstatus, systeemmeldingen en de ingelogde gebruiker. Als je met de muisaanwijzer boven een applet gaat hangen, wordt de naam of functie ervan getoond. Klik je er met de linkermuisknop op, dan krijg je toegang tot instellingen en allerlei opties van de applicatie, die bij het betreffende applet horen. Klik je er met de rechtermuisknop op, dan krijg je wat minder opties te zien, die specifiek te maken hebben met het tonen of uitschakelen van onderdelen van het applet zelf op het paneel. 

Startmenu
Via het Menu vind je alle beschikbare applicaties en krijg je toegang tot alle instellingen op het systeem. Eén van de knopjes rechts heet Systeeminstellingen en als omschrijving zie je Configuratiescherm. Klinkt dat bekend? Hier maak je wijzigingen in de vele instellingen van Mint. In het menu naast de knoppenbalk is het daadwerkelijke startmenu te vinden. Ook hier zien we herkenbare opties uit Windows, zoals Recente bestanden, Beheer (onder Windows Systeembeheer genoemd) en Hulpmiddelen (onder Windows al tientallen jaren Accessoires genoemd). Onder alle toepassingen worden de geïnstalleerde applicaties getoond. Zoals je ziet, zijn dit er flink wat, in elk geval veel meer als er standaard onder Windows out-of-the-box aanwezig zijn. Zo is er een volledige Office-suite geïnstalleerd (LibreOffice), die je bij Microsoft apart moet kopen voor enkele honderden euro’s. Maar ja, dat is natuurlijk het voordeel van open source. Het nadeel is dat de compatibiliteit van de vele applicaties nét niet voldoende is om helemaal Windows applicaties te vervangen. Daarover in een later deel van deze serie meer. Experimenteer maar eens wat met de applicaties die je in de menu’s kunt vinden. 

Het startmenu van Mint.

Updates beschikbaar
Zie je rechts op het paneel een schildje met een blauw informatiesymbool erop, dan is er een nieuwe versie van een softwarepakket voor Mint beschikbaar. We gaan deze installeren, maar raden aan vooraf even een snapshot te maken. Klik na het maken van de snapshot op het schildje en voer weer het root-wachtwoord in en updatebeheer wordt geopend. Op internet wordt gecontroleerd welke updates er beschikbaar zijn en die worden daarna getoond. Als er een nieuwe versie van het updateprogramma zelf is, wordt dit als eerste vernieuwd. Pas daarna komen de andere pakketten aan de beurt. Per softwarepakket kun je aangeven of deze wel of niet mag worden opgewaardeerd naar de nieuwere versie. Klik op Updates installeren om de door jou geselecteerde softwarepakketten bij te werken. Afhankelijk van de hoeveelheid updates kan dit een tijdje duren. Als er geen updates meer zijn, wordt er in het schildje een groen vinkje weergegeven. Er is één updateproces voor alle softwarepakketten op Linux, in tegenstelling tot Windows waar veel applicaties een eigen updateproces hebben. Pas sinds de Windows 8 Store worden Windows 8 Apps wel centraal bijgewerkt. Heb je een iOS of Android-device, dan is dit centraal bijwerken al een tijdje geregeld en ken je dit proces al.

Updatebeheer van Mint.

Netwerken
Maar wacht eens, hoe kan het dat de virtuele Linux Mint internettoegang heeft? Dit wordt gerealiseerd doordat VirtualBox een netwerkadapter gebruikt die NAT wordt genoemd (in deel 5 van de serie gaan we hier iets dieper op in). Je kunt je dit het beste voorstellen als een virtuele PC, die zich verstopt achter het netwerk van de host zelf. Er is in principe geen communicatie mogelijk tussen de host (Windows) en de gast (Linux Mint). Het IP-adres van Linux Mint bevindt zich ook niet in het bereik van het IP-adres van de host. Voor onze doeleinden is dat niet voldoende, want we willen uiteindelijke gemakkelijk communiceren met de hoofd-pc (de Windows-machine) en ons lokale netwerk én we willen internetverbinding op de virtuele machine. We gaan dat in deel 5 van de serie inschakelen. 

Wordt vervolgd
In deel 5 van deze serie in Linux Magazine 3 van dit jaar gaan we aan de slag met bestanden. We zien verschillende manieren om bestanden uit te wisselen met je lokale Windows-pc of andere devices op je netwerk. Hiervoor installeren we de VirtualBox Extensions en Bridged networking. Verder bekijken we de bestandsproblematiek van applicaties in het algemeen. Wil je reageren op deze serie of heb je gewoon vragen? Mail marcel@linuxmag.nl