SystemRescueCD: In tijden van nood!

Eigenlijk zou een modern besturingssysteem anno 2016 niet meer op een zodanige manier mogen crashen dat het totaal onbruikbaar wordt. Toch gebeurt dit, waarbij verschillende oorzaken zijn aan te wijzen: een hardwarefout (defecte harddisk, beschadigd RAM enzovoorts), een virus of – het meest voorkomend – een vervelende softwarematige samenloop van omstandigheden. We focussen ons in dit artikel op het redden van je documenten (inclusief foto’s en films).

 Windows 10 beschikt over een ‘uithuilknop’ waarmee je jouw systeem naar de fabrieksinstellingen kunt herstellen, maar dat betekent wel dat ál je programma’s, instellingen, enzovoorts, verdwijnen. En als deze functie om wat voor reden ook niet meer werkt, dan rest slechts een herinstallatie van Windows en alle software. Heel frustrerend, maar nog een eitje in vergelijking met mogelijk verlies van al je documenten en andere persoonlijke gegevens. Om in ieder geval die te redden komt Linux als digitale reddingsboei met SystemRescueCD uitstekend van pas.

Opstartmedium maken

 De SystemRescueCD is een Linux-distro bomvol systeemtools. Denk aan apps voor het (her)partitioneren van schijven, ‘imagen’ van een partitie (ofwel een 1:1 kopie maken van een schijf of partitie) en meer. Je downloadt een iso van de schijf vanaf http://www.system-rescue-cd.org/Download, vervolgens brand je deze iso op een cd. Hiervoor kunnen Windows-gebruikers – op een wél werkend systeem – bijvoorbeeld gebruik maken van een brandpakket, zoals Nero of het kosteloze CDBurnerXP.

 Ook een opstartbare usb-stick maken is een optie. De instructies vind je op http://www.system-rescue-cd.org/Sysresccd-manual-en_How_to_install_SystemRescueCd_on_an_USB-stick, vanaf punt C wordt het interessant voor Windows-gebruikers. Deze laatste groep kan ook kiezen voor het (niet gratis, maar wel erg gebruiksvriendelijke) FlashBoot (http://www.prime-expert.com/flashboot/). Eenmaal gewapend met een opstartbaar medium kun je het door een probleem getroffen systeem opstarten met deze schijf of stick.

 UEFI-blokkade

In het tijdperk van UEFI-biossen gaat dat opstarten helaas wat minder gemakkelijk dan vroeger. In het meest gunstige geval beschikt jouw laptop of desktopcomputer over een bootmenu, te activeren via een functietoets in het biosscherm vlak na het inschakelen. Maak hier vooral gebruik van, het scheelt waarschijnlijk heel wat hoofdpijn. Heeft jouw systeem niet zo’n menu, dan is een duik in de bios onvermijdelijk. Voor met name Windowsgebruikers kan dat op een kip-ei-verhaal uitdraaien, want sommige biossen zijn alleen nog via Windows op te starten. Je moet daarvoor eerst in ieder geval in de veilige modus / herstelomgeving van Windows kunnen komen. Start hiervoor Windows (indien mogelijk) en aansluitend de app Instellingen. Klik hierin onder Systeemherstel op Nu opnieuw opstarten. Wacht even en klik op Problemen oplossen, Geavanceerde opties, Instellingen voor UEFI-firmware en herstart de PC. Deze boot nu rechtstreeks naar de bios. Als Windows niet meer is te starten, dan beland je meestal direct in het ‘Kies een optie’-menu of geeft je systeem – hopelijk – een mogelijkheid om je bios in te duiken. In het meest vervelende geval moet er opgestart worden vanaf een Windows 10 installatiemedium, van daaruit is het herstelmenu ook bereikbaar.

SecureBoot

Het kan zomaar zijn dat jouw systeem weigert om te starten vanaf de SystemRescueCD of vanaf welk ander opstartbaar medium dan ook. Dit heeft alles te maken met SecureBoot, een mede door Microsoft bedacht beveiligingsmechanisme waarmee onder meer het installeren van niet-ondertekende drivers geblokkeerd wordt. Tegelijkertijd zijn ook alle niet-ondertekende opstartmedia geblokkeerd. Om dit probleem te omzeilen, moet je tóch weer de bios induiken en aldaar de optie SecureBoot (tijdelijk) uitschakelen. Na een herstart moet de SecureBootCD (of stick) nu wel starten.

 Van tekst naar grafisch

Standaard start SecureBootCD in een tekstmenu, kies hier om te beginnen optie 1. Maak je geen zorgen over de langsflitsende teksten, mocht je geen tijd hebben dan hoeft er alleen onderweg even op Enter gedrukt te worden voor de toetsenbordkeuze (of wacht een paar seconden). Daarna beland je in een opdrachtconsole, met name voor Windows-gebruikers niet de meest geliefde omgeving. Geen nood: tik startx achter root@sysreccd / root % gevolgd door een druk op Enter. Na even wachten beland je in een grafische omgeving met een geopend terminalvenster. Hierop kun je nog steeds hardcore commando’s intikken, maar tegelijkertijd is er ook een startmenu met veel tools beschikbaar. Klik helemaal linksonder in het beeld op het pictogram met de cd en onder System vind dan je heel wat stevige tools. Om te beginnen is er Midnight Commander, een bestandsbeheerder. Daarmee kan je belangrijke bestanden van een definitief gecrasht systeem redden. Voordat je echter met welke tool dan ook op een partitie aan de slag kunt, moet zo’n partitie eerst gekoppeld worden, een proces dat ook wel mounten genoemd wordt. 

Mounten maar

Daarvoor moet eerst achterhaald worden op welke partitie precies je systeem- en gegevensbestanden zijn te vinden. Klik daarvoor op de ‘startknop’ en vervolgens onder System op GParted. Je ziet nu de beschikbare partities op je harde schijf verschijnen, voor Windowsgebruikers zijn vooral de NTFS-geformatteerde partities interessant. Noteer de daarbij behorende partitie (kolom Partion), in ons geval /dev/sda1 en /dev/sda2. Let op de partitiegrootten; in ons geval kan op partitie sda1 van slechts 500 MB natuurlijk nooit een complete Windows-installatie staan, sda2 met een grootte van 59,51 GB is vanzelfsprekend een veel betere kandidaat. Normaal gesproken is de eerste ‘grote’ partitie de systeempartitie. Om deze te mounten (koppelen dus) sluit je GParted. Nu moet er toch even met de opdrachtprompt gewerkt worden (het Terminalvenster staat als het goed is nog open); tik hier het commando mount -t ntfs /dev/sda2 /mnt/windows -o ro gevolgd door een druk op Enter. Let op de spaties! Hiermee is onze Windowspartitie (sda2 in dit voorbeeld) gekoppeld als ‘alleen lezen’. Voor het redden van gegevens is dit verreweg de veiligste optie. Dan is er nog de eerder aangesloten externe usb-harddisk, ook deze moet gekoppeld worden, maar nu als medium om óók op te schrijven. Eerst achterhalen we weer het apparaat, deze keer eens via het menu Start, System en Show Filesystems. We zien in het overzicht dat onze externe schijf sdb1 is en het bestandsysteem ntfs. Om deze schijf te mounten, gebruik je het commando ntfs-3g /dev/sdb1 /mnt/backup, in te tikken in het Terminalvenster gevolgd door een druk op Enter.

Kopiëren

Start nu via het menu Start onder System Midnight Commander. Dubbelklik in deze tekstversie van de ‘Verkenner’ helemaal linksboven op /.. Dubbelklik vervolgens op /mnt gevolgd door een dubbelklik op /windows (de net gekoppelde partitie!). Je ziet nu alle bestanden en mappen op de Windows systeemschijf; in de map Users vind je onder de gebruikersnaam al je gebruikersbestanden terug. In de Windows standaardconfiguratie dus ook – per gebruiker – de map Mijn Documenten. Wil je het op safe spelen, kopieer dan simpelweg de hele map Users naar een aangesloten externe harddisk. Het Midnight Commander-venster bestaat uit twee kolommen; blader in de rechter kolom via /.. en /mnt naar /backup (de externe harde schijf). Klik dan in de linker kolom op Users en vervolgens in het menu File op Copy. Klik in het venster Copy op OK; daarmee kopieer je de hele map Users naar de root van je usb-schijf. Het kopiëren kan zeker bij een goedgevulde documentenmap (inclusief foto’s en films) even duren. Maar in ieder geval heb je nu een kopie van de belangrijkste zaken! Op dezelfde manier kun je gegevens redden uit andere mappen en (of) partities.

 Zijn je documenten eenmaal veiliggesteld, dan kun je proberen om met één van de vele andere beschikbare Linux-tools je Windows-systeem weer aan de praat te krijgen. Of formatteer je harddisk en begin volledig opnieuw met een schone Windows- of Linux(!)-installatie. Met het prettige gevoel dat al je documenten in ieder geval behouden zijn.