Font management in Linux Mint

Ben je veel bezig met het opmaken van documenten in Scribus of LibreOffice? Dan heb je ongetwijfeld al extra lettertypes geïnstalleerd op jouw systeem. Maar wist je dat er speciale tools bestaan om je lettertypes te beheren? Vooral voor grote collecties is dat geen overbodige luxe! In deze workshop gaan we aan de slag met Font Manager onder Linux Mint.

Je vraagt je wellicht af of je echt speciale software nodig hebt om lettertypes te beheren. In principe niet, want standaard bevat Linux Mint (net als andere distributies) enkele eenvoudige tools om lettertypebestanden te bekijken, te installeren en te verwijderen. We lopen de verschillende mogelijkheden even door. Lettertypes bekijken doe je via Hulpmiddelen > Lettertypeviewer. Die tool toont je een alfabetisch overzicht van alle geïnstalleerde lettertypes, met voor elk lettertype een preview van de hoofd- en kleine letter a. Door te klikken op zo’n preview krijg je het volledige font te zien, samen met wat algemene informatie (zoals versienummer, auteur en website). Helaas is Lettertypeviewer in de praktijk niet erg bruikbaar. Zo zijn de Aa-previews gewoon te beperkt om verschillende lettertypes van elkaar te onderscheiden, kan je niet op naam zoeken binnen de lettertypes en krijg je zelfs in een kale Linux Mint-installatie érg veel fonts te zien. Lettertypeviewer toont immers elke ondersteunde taal binnen één lettertype afzonderlijk. Het standaard geïnstalleerde Noto lettertype ondersteunt bijvoorbeeld tientallen niet-Westerse talen, zoals Arabisch, Hebreeuws en Thais. Bovendien krijg je van elke taal tot vier varianten te zien: normaal, vet, cursief, vet en cursief. Erg overzichtelijk is dat dus niet!

Tekens zoeken

Met Lettertypeviewer krijg je een globaal overzicht van de geïnstalleerde fonts op je systeem. Wil je alle beschikbare tekens van individuele lettertypes bekijken? Dan gebruik je Tekens en symbolen uit het Hulpmiddelen-menu. Selecteer linksboven het gewenste lettertype en in de linkerbalk het gewenste schrift om de beschikbare tekens te bekijken. Zoek je een speciaal teken dat niet op het toetsenbord staat, dubbelklik dan op één of meerdere tekens om die te kopiëren naar het tekstvak onderaan. Van daaruit kopieer je de geselecteerde tekens naar een andere applicatie. Gebruik je vaak dezelfde speciale tekens, onthoud dan de code die onderaan vermeld staat achter U+. Voor de letter h met een puntje onder (ḥ, gebruikt in transliteratie van verschillende niet-Westerse talen) is dat bijvoorbeeld 1E25. Dat teken voeg je in met de sneltoets Ctrl-Shift-U, gevolgd door de code 1E25. Die sneltoets werkt trouwens in alle applicaties: niet alleen in een tekstverwerker, zoals LibreOffice Writer, maar ook bijvoorbeeld in gEdit, Gimp of Firefox.

Installeren

Er zijn verschillende manieren om extra lettertypes te installeren. Om te beginnen bevatten de software repositories van je distributie al enkele honderden lettertypes. In Linux Mint vind je in Softwarebeheer bijna 400 pakketten terug in de categorie Lettertypen. Helaas krijg je zelden previews te zien van de beschikbare lettertypes, dus moet je via Google op zoek gaan naar voorbeelden. Na installatie van een pakket zijn de lettertypes meteen beschikbaar in alle programma’s. Lettertypes verwijderen doe je ook via Softwarebeheer of een andere package manager (zoals Synaptic of aptitude). Lettertypes die je via de package manager installeert, komen terecht onder /usr/share/fonts en zijn beschikbaar voor alle gebruikers. De meeste lettertypes worden echter niet via packages verspreid, maar gewoon als individuele lettertypebestanden. Heb je een leuk lettertype gedownload van het web, dan zijn er verschillende mogelijkheden om dit te installeren. Wil je dit voor elke gebruiker activeren? Kopieer het dan naar een nieuwe submap onder /usr/share/fonts. Heeft slechts één gebruiker dit lettertype nodig, plaats het dan in de verborgen .fonts-map in diens home-directory. In elk geval moet je nadien de font cache nog updaten met volgend commando:

***

fc-cache –fv

*** 

Vergeet ook niet om bovenstaand commando uit te voeren, nadat je lettertypes manueel verwijderd hebt. Aan het eind van dit artikel vermelden we nog enkele websites waar je gratis lettertypes kunt vinden.

Bestandstypes

Linux ondersteunt verschillende bestandsformaten voor lettertypes, zoals TrueType (met extensie .ttf), OpenType (met extensie .otf) en PostScript Type 1 (met extensies .afm voor gebruik op het scherm en .pfb voor gebruik op een printer). TrueType is het meest gangbare formaat, vooral voor gratis lettertypes. PostScript-lettertypes werden vooral gebruikt voor professionele toepassingen (DTP en prepress) en zul je tegenwoordig niet vaak meer tegenkomen. Een uitzondering daarop is het opmaakprogramma LaTeX. OpenType is het nieuwste formaat, dat op termijn zowel PostScript als TrueType zal vervangen. De precieze technische verschillen tussen de drie formaten zijn voor de meeste gebruikers niet relevant. Je installeert en verwijdert de verschillende lettertypeformaten immers op exact dezelfde manier.

Fonts zoeken

Door de zeer beperkte previews is Lettertypeviewer in Linux Mint erg ongeschikt om een bepaald lettertype snel terug te vinden in je collectie. Nu vraag je je misschien af waar wij ons druk om maken, want je ziet toch gewoon een overzicht mét preview van alle geïnstalleerde lettertypes in bijvoorbeeld LibreOffice.org Writer? Dan kan je daar toch gewoon je lettertype kiezen op basis van hoe het lettertype eruitziet? Dat klopt, maar er zijn wel enkele nadelen verbonden aan die aanpak. Ten eerste toont die preview je slechts een deel van de letters in dat lettertype. Als je bijvoorbeeld op zoek bent naar Garamond, o.a. herkenbaar aan de zeer karakteristieke kleine letter e of hoofdletter W, zal je dat niet snel terugvinden. Zowel de “e” als de “W” komen immers niet voor in de naam van dat lettertype. Bovendien is de preview ook behoorlijk klein: subtiele verschillen tussen 12-puntslettertypes gaan op het scherm misschien verloren, terwijl die op papier wél een groot verschil in tekstbeeld maken. Een grotere preview met alle letters is dus wel handig.

Beter beheer

Een tweede nadeel is dat in programma’s zoals LibreOffice lettertypes steeds alfabetisch worden geordend. Je kunt dus bijvoorbeeld niet snel de lettertypes “Dutch 809” en “Swiss 721” vergelijken, omdat je steeds moet scrollen in de lange lijst van alle lettertypes. Geschikte lettertypes zoeken voor een bepaald project zou eenvoudiger zijn als je eerst alle interessante lettertypes zou kunnen isoleren. In die beperkte lijst kan je dan de verschillende lettertypes één voor één bekijken en vergelijken met elkaar. Tenslotte is ook het verwijderen van lettertypes voor verbetering vatbaar. De meeste mensen installeren wel allerlei extra lettertypes (die ze daarna al dan niet gebruiken), maar achteraf worden die zelden verwijderd. Je weet immers maar nooit of je nog documenten hebt, die er gebruik van maken. Na verloop van tijd staan er dus honderden lettertypes op je systeem, die je voor het grootste deel niet meer nodig hebt. We zijn dus ook op zoek naar een methode om bepaalde lettertypes snel te verwijderen en achteraf (als we ze toch nog eens nodig hebben) opnieuw te installeren.

Een programma dat bovenstaande opties aanbiedt, noemen we een font manager. Font managers zijn al sinds jaar en dag ingeburgerd bij professionele vormgevers, die met Windows of Mac OS werken. Voor Linux is er nog geen gevestigde naam op het gebied van font management, zoals bijvoorbeeld Gimp en Scribus dat zijn voor beeldbewerking en DTP. De laatste jaren hebben we verschillende font managers voor Linux zien verschijnen en weer verdwijnen, zoals Fontmatrix en Fonty Python. In sommige distributies vind je die programma’s nog terug in de repositories, maar we raden je niet aan om die te installeren. Ze worden al jaren niet meer ontwikkeld en de kans is ook groot dat ze binnenkort uit jouw distributie verdwijnen. Momenteel lijkt GTK+ Font Manager (https://fontmanager.github.io) de beste keuze te zijn voor Gnome- of GTK+-gebaseerde desktops, zoals die van Linux Mint. Qua mogelijkheden is Font Manager niet te vergelijken met professionele (commerciële) alternatieven, maar voor thuisgebruik voldoet het programma prima.

Font Manager

Na installatie van het font-manager-pakket vind je Font Manager terug in het menu Grafisch. Wij hebben versie 0.5.7 getest in Linux Mint 18. De interface (zie afbeelding 5) oogt aanvankelijk een beetje rommelig. Het is misschien niet meteen duidelijk, maar Font Manager biedt twee methodes aan om je collectie te doorzoeken:

1.            Manage Fonts: dit is de standaardweergave. Rechtsboven zie je een lijst met alle beschikbare lettertypes. Klik op een lettertype om hiervan rechtsonder een voorbeeld te zien. De lettergrootte stel je in via de schuifbalk onder het voorbeeldvenster of het tekstvak erboven. Indien aanwezig, kan je ook cursieve of vette varianten van het lettertype tonen. Een klik op Character Map opent het geselecteerde lettertype in het eerder besproken Tekens en symbolen.

2.            Browse Fonts: via de gelijknamige knop linksonder. Font Manager toont nu korte previews van alle varianten van alle lettertypes. Via de schuifbalk onderaan vergroot of verklein je de previews. Dat is ideaal om snel op het zicht een bepaald lettertype terug te vinden. Het is wel jammer dat je vanuit die weergave geen volledige preview kan openen van een lettertype. Daarvoor moet je steeds terug naar Manage Fonts en moet je hetzelfde lettertype zelfs opnieuw zoeken en selecteren.

Zoeken…

Voor de rest van deze workshop gebruiken we de Manage Fonts-modus. Met de knop Search Fonts kom je in de zoekfunctie van Font Manager terecht. Ken je de precieze naam van het gezochte lettertype, dan begin je die gewoon in te voeren in het tekstveld. Weet je niet meer exact hoe het lettertype heet? Klik dan op de Advanced-knop om te zoeken in de naam van het lettertype (Family contains) of op de naam van de auteur (Foundry =). In principe kan je hier ook op type zoeken, zoals Text and Display, Script en Decorative, maar op ons testsysteem bleek dat niet te werken. Interessant is ook de functie Compare Fonts. Na een klik op die knop krijg je rechtsonder een leeg preview-venster te zien. Selecteer nu meerdere lettertypes uit de lijst bovenaan en klik op het + teken om previews van die lettertypes toe te voegen aan het venster onderaan. Vind je de standaardtekst van de previews maar niets? Klik dan op Custom Text om de lettertypes te vergelijken met jouw eigen tekst.

…en beheren

Het is ook mogelijk om nieuwe lettertypes te installeren (of bestaande te verwijderen) vanuit Font Manager zelf. Je hoeft daarvoor dus niet terug te vallen op de bestandsbeheerder en het fc-cache-commando. Maar let op: dat geldt enkel voor lettertypes voor jouw gebruiker. Systeemlettertypes kan je dus niet installeren of verwijderen via Font Manager! Lettertypes toevoegen of verwijderen doe je via het tandwielicoontje (Manage Fonts) links onderaan. Klik op Install Fonts en selecteer één of meerdere ondersteunde lettertypebestanden. Na installatie klik je op Reload Now om de nieuwe lettertypes in te laden. Installeer je meerdere lettertypes na elkaar, dan hoef je Font Manager niet telkens te herladen. Gebruik Reload Later voor de eerste lettertypes en Reload Now voor het laatste lettertype, dat je installeert. Alle geïnstalleerde lettertypes komen terecht onder de .fonts-map in jouw home-directory. In de linkerbalk vind je snel de extra lettertypes terug door onder Category de optie User te selecteren in plaats van All of System.

Vaak gebruik je voor een bepaald project een aantal speciale lettertypes, die je verder niet nodig hebt. In Font Manager groepeer je die lettertypes in een zogenaamde collectie om ze sneller terug te vinden. Klik op het + teken links onderaan om een nieuwe collectie aan te maken. Vervolgens voeg je lettertypes toe door ze te verslepen uit de All-, System- of User-lijst. Zo behoud je het overzicht in een collectie van honderden lettertypes. Zoek je bijvoorbeeld een bepaald lettertype en herinner je nog dat je dat gebruikt had voor de uitnodigingen van jouw verjaardagsfeestje? Met een afzonderlijke collectie voor die lettertypes vind je ze meteen terug!

Lettertypes uitschakelen

Zodra je collecties hebt gemaakt van specifieke lettertypes voor specifieke projecten, rest er maar één stap: de juiste collecties activeren wanneer je ze nodig hebt. Ook al vind je in Font Manager snel het juiste lettertype terug, in andere programma’s blijf je opgescheept met een onoverzichtelijke, alfabetische lijst. Het is dus niet erg handig om steeds honderden lettertypes actief te houden op je systeem. Gelukkig biedt Font Manager de mogelijkheid om bepaalde lettertypes of collecties snel te activeren of uit te schakelen. Voor individuele lettertypes doe je dit via de bovenste twee knoppen (de Return-knop en het witte kruisje in een rode cirkel) naast de lijst van beschikbare lettertypes en voor collecties via dezelfde knoppen links onderaan. Je kunt zowel persoonlijke lettertypes als systeemlettertypes in- of uitschakelen. Voor die laatste moet je open applicaties (zoals LibreOffice) wel even herstarten, voordat de nieuwe lettertypes beschikbaar zijn. Voor je persoonlijke lettertypes is dat niet nodig.

Een goede werkwijze is dus om de benodigde lettertypes voor elk project te groeperen in een collectie en die enkel te activeren zolang je aan dat project werkt. Voor alle zekerheid kan je die fonts ook nog exporteren via het diskette-icoontje links onderaan. Kies voor de optie “Export Collection as an archive” en “Include sample sheet in archive”. Font Manager maakt dan een zip-bestand aan met alle lettertypebestanden én een handig overzicht (in PDF) van alle lettertypes en de bijbehorende bestanden. Bewaar dit zip-bestand bij de bestanden van jouw project (gemaakt in bijvoorbeeld LibreOffice, Scribus of Gimp) en je krijgt nooit problemen met ontbrekende lettertypes!!

Lettertypes downloaden

Er bestaan talloze websites waar je extra lettertypes kunt downloaden. Als Linux-gebruiker verkies je waarschijnlijk lettertypes, die onder een open source-licentie uitgebracht zijn. Een goede website daarvoor is bijvoorbeeld www.fontlibrary.org. Je vindt er een duizendtal lettertypes, onderverdeeld in zeven categorieën. Bovendien kan je ook zoeken op ondersteunde talen en gebruikte licentie (ook binnen de open source licenties zijn er heel wat verschillen!). Vind je niet meteen wat je zoekt? Op websites zoals www.dafont.com vind je tienduizenden lettertypes, zowel open source als commercieel. Via de zoekfunctie kan je ook specifiek aangeven dat je enkel open source lettertypes zoekt.

Nuttige aanvulling

Voor wie vaak werkt met speciale lettertypes is Font Manager een nuttige tool. Het vergemakkelijkt het installeren, verwijderen en opzoeken van lettertypes. Via collecties groepeer je eenvoudig alle lettertypes voor één project en activeer je enkel die lettertypes, die je momenteel nodig hebt. Zo blijft de lijst van lettertypes in andere programma’s overzichtelijk, terwijl je je tóch niet hoeft in te houden om extra lettertypes te installeren. Wat ons betreft is Font Manager dan ook een absolute aanrader voor de meer gevorderde gebruikers van Scribus, Gimp en LibreOffice.