Darktable: licht in de duisternis

De vakantie is voorbij en je hebt tientallen, zo niet honderden foto’s gemaakt. Waar laat je al die foto’s en minstens zo belangrijk: hoe vind je ze terug? De open-source wereld kent fantastische programma’s om jouw foto verzamelingen te beheren en foto’s te ontwikkelen. Programmeurs lukt het telkens weer om fantastische software te maken en te verbeteren. Je kende al Gimp, Ufraw, Digikam, RAWTherapee en Rawstudio. In die artikel kijken we naar de mogelijkheden van Darktable?

Ontwikkelen
Darktable is een opensource fotografie applicatie waarmee je jouw digitale negatieven kunt ontwikkelen en verzamelingen kunt beheren. Ontwikkelen gebeurd stapsgewijs en zonder aantasting van de originele raw-bestanden.  Al je bewerkingen worden opgeslagen in xmp-bestanden. Niet eerder dan dat jij het aangeeft wordt een foto ontwikkelt in een formaat van jou keuze. Hiervoor wordt doorgaans het jpg-formaat gebruikt. Bestanden kleiner en hanteerbaarder dan de originele raw-bestanden. Darktable werkt volgens een 4×32-bit floating point pixel buffer systeem wat is bedoeld voor hoge precisie verwerking. Het aantal mogelijke kleuren binnen Darktable is enorm, veel meer nog dan het menselijk oog kan waarnemen. Tijdens de bewerkingsstappen van raw’s gaat daardoor weinig kleurinformatie verloren, iets dat bij bewerkingen van  gecomprimeerd formaten  als jpg’s wel gebeurt.

Beheren
Darktable biedt de mogelijkheid om je fotocollecties te beheren. Foto’s die eenmaal in de software zijn ingeladen, kun je voorzien van een label en waarderen met sterren of kleurcoderingen. Foto’s kun je weer ook uitschrijven of fysiek verwijderen van de schijf of bijvoorbeeld (handmatig) geotaggen. Daarnaast kunnen foto’s ook gedeeld worden met vrienden. Je kunt vanuit Darktable direct uploaden naar Facebook, Picasa, Flickr of een eigen webalbum.

Installeren
Darktable kun je installeren vanuit je Ubuntu-softwarecentrum, je pakketbeheerder of vanuit een PPA, Personal Package Archive. PPA’s worden regelmatig voorzien van updates en verschijnen via het platform lauchpad. Kies daar voor een stabiele of een ontwikkelversie.  Ben je iets avontuurlijker ingesteld?  Maak dan gebruik van Git, het platform voor de ontwikkelaars. Momenteel wordt er gewerkt aan versie 1.3.x. Die versie kent nu ook masker tools voor plaatselijke bewerkingen. Zelf maken we ook gebruik van een lokale Git-kloon. Zo kunnen we eenvoudig ontwikkelingen volgen en meehelpen door de gui (interface) in het Nederlands te vertalen. Meer over installatieprocedures en de benodigde pakketten vind je op http://www.darktable.org/install/.

Opstarten
Darktable lijkt qua uiterlijk en opbouw veel op Adobe Lightroom voor Windows en Mac. Is Darktable eenmaal opgestart, dan kom je allereerst op het werkblad ‘Bibliotheek’. Hier importeer, tag, selecteer en exporteer je jouw keuzes. Vanuit de bibliotheek schakel je over naar de andere werkbladen: ‘Ontwikkelen’, ‘Tethering’ en ‘Kaart’. Onder het werkblad ‘Ontwikkelen’ vinden we de zogenaamde donkere kamer. Diverse modules maken het mogelijk om foto’s te ‘ontruisen’, te verscherpen of bijvoorbeeld een zwart/wit foto te ontwikkelen. Via het werkblad ‘Tethering’ kun je direct communiceren met een aangesloten camera. De live view-modus laat op het beeldscherm zien wat de camera ziet en kun je de camera ook besturen. Het werkblad ‘kaart’ toont de foto’s op een wereldkaart van open street map of Google Maps. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de GPS-metadata-informatie die in het fotobestand is opgeslagen.

Afbeeldingen importeren
Vanuit het werkblad Bibliotheek kun je foto’s importeren. Importeer één enkele foto of een gehele map zo nodig   recursief, dan worden ook de onderliggende mappen doorzocht. Vervolgens waardeer en tag je de afbeeldingen. Beweeg nu je de muis over de zogenaamde lichttafel en bekijk direct de exif-gegevens in het informatie blok. Exif-data, opgeslagen in de foto, geeft onder meer informatie over de toegepaste ISO-waarden, diafragma’s en sluitertijden. Die metadata kun je ook uitbreiden m.b.v. de editor. Voeg titels toe of claim rechten. Heb je zelf een geotag ingebracht? Ook deze coördinaten staan in het informatie blok. De door jou aangevulde informatie wordt opgeslagen in xmp-bestanden want originele raw-bestanden worden nooit bewerkt. Alles wordt separaat opgeslagen.

De miniatuurafbeeldingen zelf verstrekken ook informatie over onder andere gegeven kleur en/of ster waarderingen. Gegroepeerde foto’s worden omkaderd. Een aangewezen en gegroepeerde foto doet alle bij elkaar behorende afbeeldingen direct omkaderen met een oplichtende kleur. Standaard wordt een geïmporteerde raw-afbeelding met zijn jpg-bestand gegroepeerd omdat de bestandsnaam hetzelfde is. Het enige verschil is dan de extensie. Bij iedere foto wordt ook een pictogram gebruikt en die lijkt op een Yin en Yang-afbeelding. Beweeg je de muis boven het pictogram, dan zie je een lijst van de eerder uitgevoerde bewerkingen op de foto.  Raw-afbeeldingen worden standaard bewerkt met de modules basiscurve en verscherpen.

Tenslotte, in het werkblad wordt normaal gesproken de laatst bekeken map getoond. En bij een database van honderden foto’s in diverse mappen bij je het overzicht vlot kwijt. Je kon labels (tags) creëren en die aan een of meerdere afbeeldingen toewijzen. Ook kon je meerdere labels aan een enkele afbeelding toekennen. Zodoende vind je je afbeeldingen toch rap terug. Niet door oneindig te zoeken in de verschillende mappen maar door eenvoudig te zoeken op basis van labels.

Afbeeldingen bewerken
De ruwe data van een raw-afbeelding wordt beïnvloedt met diverse modules. De module basiscurve leest data in en zet dat om naar rgb-waarden: rood, groen en blauw-kanalen. Waarden voor rood, groen en blauw kanalen. Elke zichtbare pixel op je beeldscherm is opgebouwd uit die drie kanaalkleuren en samengesteld vormen ze een bepaalde kleur. De manier waarop de data wordt omgezet is geprofileerd en camera afhankelijk. Darktable kijkt zelfstandig naar het gebruikte type camera en bepaald daarmee welke omzettingscurve gekozen moet worden. De gebruiker kan dit zelf naar eigen hand zetten. Standaard wordt de module Verscherpen geactiveerd. De scherpte van een foto wordt uiteraard allereerst bepaald door de kwaliteit van de raw-afbeelding. Van invloed zijn de gebruikte camera instellingen en het type lens. Daarna ben je afhankelijk van de gebruikte apparatuur, bijvoorbeeld de resolutie van je beeldscherm of de kwaliteit van de printer waarmee de foto wordt afgedrukt. Ook al wordt door Darktable standaard een verscherping toegepast, het verdient de aanbeveling om de instellingen eerst even door te lopen. Deze module zelf kent drie instellingen; straal, hoeveelheid en drempel. Je bepaalt daarmee bij welke omvang, kracht en bij welk contrastverschil de afbeelding wordt verscherpt. Afhankelijk van de uiteindelijke afbeeldingsgrootte verscherp je meer of minder. Dat verscherpen moet met name invloed hebben op de randen binnen een afbeelding. Hoe sneller een kleur verloopt in een andere kleur, hoe scherper de foto lijkt. Het is een kenmerk van camera-afbeeldingen dat je altijd moet verscherpen en dat is technisch verklaarbaar. Onthoud dat bij verscherpen de donkere kleuren iets donkerder en de lichtere kleuren is lichter worden gemaakt op de randen waardoor meer contrast ontstaat. We zien daardoor een scherpere afbeelding. Darktable bezit ook nog andere modules om te verscherpen. Een veel toegepaste techniek door Photoshoppers is high-pass. Ook dit is toepasbaar in Darktable. Afhankelijk van de gekozen instellingen worden ook dan de kleuren opnieuw berekend (verscherpt) op de randen. Probeer zelf eens deze instellingen: scherpte – 6%, kleurcontrast – 10% en overvloeimodus – bedekken. Bekijk daarbij de afbeelding wat beter, door op de tab-knop te drukken waardoor de zijpanelen inklappen en er meer van de foto te zien is.

Op het werkblad ‘Ontwikkelen’ staat de afbeelding centraal. Daaromheen vind je rechts de modules en links de informatieblokken. De modules zijn gegroepeerd naar het soort bewerking. Allereerst de groep met gebruikte modules, daarna de door jouzelf benoemde favoriete modules en dan de modules gegroepeerd naar bijvoorbeeld kleurbeïnvloedingen. Nadat het programma voor de eerste keer wordt gestart, worden niet alle modules getoond. Activeer ze door ze vanuit het tabblad “Overige modules’ aan te klikken. Klik je tweemaal op een modulenaam dan worden ze ook geplaatst in de module met favorieten.

Het gaat te ver om hier alle modules te behandelen, maar voor wie de Engelse taal een beetje machtig is verwijzen we graag naar de handleiding op internet via het menu ‘Resources | manual’ in Darktable. De tekst is echt niet moeilijk om te lezen en de gebruikte afbeeldingen maken de handleiding ook erg toegankelijk. Ook interessant zijn de blogs – eveneens te vinden op de site http://www.darktable.org – waar ook ontwikkelingen van de software worden aangekondigd. Er is bijvoorbeeld onlangs hard gewerkt aan selectieve bewerkingen. Je kunt door middel van een vectormasker (masks) of voorwaardelijke bewerkingen (conditional blend) ervoor kiezen om alleen bepaalde delen of kleuren van een afbeelding te bewerken. Hoe dat allemaal werkt, lees je in de blog.  is nader toegelicht in een blog. Eén bijzondere module willen we hier kort toelichten: de Schaduw en hooglichten-module.

Dynamisch bereik
Een fout die ik zelf maakte was door mijn Canon-camera in te stellen met ALO (automatische lighting optimizer). Nikon heeft ook zo’n optie; D-Lighting. Vervolgens vergeleek ik de output van mijn camera met die van Darktable en vond de kleuren afwijken. Nu zijn daar altijd wel afwijkingen te zien, omdat propriëtaire softwareleveranciers hun broncode niet vrijgeven en de profileringen van open source-software door anderen zijn gemaakt. Het eindresultaat is daardoor niet slechter of beter maar wijkt iets af.

Het dynamisch bereik van het menselijk oog is meer dan wat een camera aan kan. Het is dan ook soms erg  moeilijk om een goede foto te maken van die situatie waar het verschil tussen donker en licht groot is. Je foto wordt dan snel of onder- of juist overbelicht. Om daarin tegemoet te komen wordt in Darktable gebruik gemaakt van de modules lowpass filter of schaduw en hooglichten. Met name deze laatste vinden we een geweldige module. Je kunt hiermee en/of de schaduw- en hooglichten zodanig aanpassen dat je meer details ziet in de donkere en/of lichte delen van de afbeelding. Door schuifregelaars te wijzigen kun je zelf bepalen hoe krachtig en hoever het dynamisch bereik wordt beïnvloed. Een geactiveerde module zal standaard de schaduw- en hooglichten bewerken. Je kunt bijvoorbeeld bepalen om alleen de schaduwkleuren aan te passen. Wees er wel op bedacht dat bij het oplichten van de schaduwkleuren ook de zichtbaarheid van ruis toeneemt. Maar gelukkig kun je ook dat selectief bestrijden, door bijvoorbeeld waar nodig een masker toe te passen en gebruik te maken van de tool ruisreductie geprofileerd of door de module chromatische aberraties te activeren. 

Profielen
Ben je tevreden over het eindresultaat, bewaar dan je workflow. Sla al je bewerkingen op in een profiel zodat deze makkelijker zijn toe te passen op andere foto’s. Het is niet nodig op alle bewerkingen nogmaals individueel te herhalen, maar pas met één druk op de knop een hele serie aan. Overigens vind je op de website van Darktable ook een hele reeks van voorkeursstijlen. Er bestaan bijvoorbeeld hele mooie basisstijlen voor mooie contrastrijke zwart/wit foto’s.

Darktable heeft ook nog een andere vernuftigheid. Het kan tot op zekere hoogte afbeeldingsstijlen van Adobe Lightroom importeren. 

Waarom open source?
Het werken met open source-software was voor mij een principekwestie: er is weinig mis met propriëtaire software, alleen, wat ik niet wilde is werken met illegale software. Ook werd ik gek van tijdrovende onderbrekingen onder het besturingssoftware Windows. Zoveel programma’s die zichzelf belangrijker achten dan de gebruiker. En natuurlijk loop ik met Ubuntu ook wel eens tegen beperkingen aan. Maar het besturingssysteem is snel, snel geïnstalleerd en geüpdatet. Op het gebied van de fotografie vind ik de Canon’s eigen software Digital Photo Professional (DPP) erg goed, maar die werkt onder Ubuntu alleen met WINE en bovendien ook nog vrij gebrekkig. Ik moest kiezen; of software kopen of gebruik maken van  open source. Voordat ik aan Darktable begon heb ik eerst RAWTherapee gebruikt. Ik heb zelfs een nu verouderde RT-handleiding vertaald. Alleen al om zo de werking van het programma beter te begrijpen. Ook heb ik Rawstudio getest en de Nederlandse vertalingen van de interface aangevuld.